Τρίτη 5 Ιουνίου 2012

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ


Διαβάζουμε από το πρόγραμμα της προβολής από την “New Star

«Η παραγωγή της ταινίας ξεκίνησε το 1937, όταν ακόμα δεν υπήρχαν πολλοί που πίστευαν πως ο ναζισμός συνιστούσε απειλή, ενώ το φιλμ κυκλοφόρησε το 1940, λίγο πριν η Αμερική μπει στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.»



Ο Μεγάλος Δικτάτωρ, του  Charlie Chaplin, είναι ο σωσίας του Σαρλό. Φυσικά, ένας σωσίας μόνο όσο αφορά την εξωτερική εμφάνιση και με έμφαση στο χαρακτηριστικό μουστάκι. Πως θα μπορούσε ποτέ ο Άντενόιντ Χίνκελ, η καρικατούρα του Αδόλφου Χίτλερ, να διαθέτει την καλοσύνη, τον ρομαντισμό, την οικουμενικότητα, του μοναδικού αλητάκου του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Ο Μεγάλος Δικτάτωρ, του Charlie Chaplin, είναι ένα νευρόσπαστο. Βίαιος, μοχθηρός, αλαζονικός, αλλά ταυτόχρονα φιλόδοξος και αφελής με χαμηλό νοητικό επίπεδο. Μια φιγούρα που βρίσκεται στα όρια της ψυχικής ασθένειας, διότι μόνο ως διαστροφή μπορούσε να νοηθεί ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και ο αντισημιτισμός.

Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, παρά την προηγούμενη εμπειρία, τέτοια φαινόμενα εθνικιστικής μισαλλοδοξίας τείνουν να αποδοθούν σε ψυχιατρικά νοσήματα. Η ανθρώπινη λογική αρνείται να αντιστοιχηθεί με τον αποτροπιασμό τέτοιων ειδεχθών εγκλημάτων, είτε πρόκειται για μαζικές δολοφονίες, όπως για παράδειγμα αυτές του Anders Breivik, είτε πρόκειται για τα μεμονωμένα, αλλά κατά συρροή δολοφονικά περιστατικά βίας των ημέτερων «φυρερίσκων».

Όμως, ο Μεγάλος Δικτάτωρ είναι ένας Μεγάλος Ηθοποιός. Τουλάχιστον ξεκινά ως ηθοποιός (υποδύεται τον σωτήρα) μέχρι τη στιγμή, που ταυτίζεται με τον ρόλο του δικτάτορα, όταν οι πολιτικές συνθήκες ευνοούν την εμφάνισή του. Γίνεται το εργαλείο του όχλου. Δημιουργός και δημιούργημα. Γίνεται ο φορέας ενός γενικευμένου θυμού που έχει ανάγκη τον αποδιοπομπαίο τράγο του. Η κρίση του καπιταλισμού που γεννά και επεκτείνει την φτώχεια σε μεγάλα κοινωνικά στρώματα, η ανεργία, η διαφθορά του πολιτικού κατεστημένου και γενικότερα η απαξίωση της δημοκρατίας, σε συνδυασμό με την ελλιπή εκπαίδευση, που είναι υπεύθυνη για την ημιμάθεια, συμμετέχουν στην διάχυση αυτής της «δυσλειτουργίας» μέσα στα σωθικά της κοινωνίας. Έτσι, η αλληλεγγύη, το όπλο του λαού, το μόνο που μπορεί να τον οδηγήσει στην ευημερία, αντικαθίσταται από το μίσος που εκφράζουν τα άκρα.

Πολλοί ισχυρίζονται, ότι ζούμε σε εποχές ανάλογες με αυτές στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ο Charlie Chaplin, λίγα χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας αυτής, όταν έγινε γνωστή η φρίκη του ναζισμού, αισθάνθηκε κάπως άβολα επειδή προσπάθησε να σατιρίσει, αυτό, που στα μάτια του φάνταζε τόσο «παράλογο». Παρ’ όλα αυτά όμως και παρά την λάθος διάγνωση, από την μεριά του, η ταινία δεν παύει να είναι μια κορυφαία κινηματογραφική στιγμή. Ένα πανανθρώπινο και διαρκές μήνυμα αγάπης. Ένας ύμνος για την ελευθερία, για την συνεργασία ανάμεσα στους ανθρώπους, ανεξάρτητα από φυλές, θρησκείες και χρώμα.


Ο συγκλονιστικός λόγος του Charlie Chaplin στο τέλος της ταινίας «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ».

«Λυπάμαι, αλλά δεν θέλω να γίνω αυτοκράτορας. Δεν είναι δική μου υπόθεση. Δεν θέλω ούτε να βασιλεύσω, ούτε να κατακτήσω κανέναν. Θα ήθελα να βοηθήσω όλο τον κόσμο, αν μπορούσα. Εβραίους, χριστιανούς, μαύρους, λευκούς. Όλοι επιθυμούμε την αλληλεγγύη, αυτή είναι η φύση των ανθρώπων. Να ζούμε με την ευτυχία των άλλων, και όχι με τη δυστυχία τους. Δεν θέλουμε να μισούμε, ούτε να περιφρονούμε.

Στον κόσμο αυτόν υπάρχει χώρος για τον καθένα. Η καλή Γη είναι πλούσια και μπορεί να παρέχει για όλους. Η ζωή μπορεί να είναι ελεύθερη και ωραία, αλλά χάσαμε αυτό το μονοπάτι. Η πλεονεξία δηλητηρίασε τις ψυχές των ανθρώπων, ανύψωσε τους φραγμούς του μίσους, μας καταδίκασε στη δυστυχία και στη σφαγή. Ορίσαμε την ταχύτητα, αλλά κλειστήκαμε στον εαυτό μας. Η εκμηχάνιση προσφέρει αφθονία αλλά μας έχει αφήσει σε ένδεια. Η επιστήμη μας έκανε κυνικούς, η ευφυΐα μας, σκληρούς και άξεστους. Σκεφτόμαστε πολύ και αισθανόμαστε ελάχιστα.

Περισσότερο κι από τις μηχανές, χρειαζόμαστε την ανθρωπιά. Πιο πολύ από την επιδεξιότητα, χρειαζόμαστε την καλοσύνη και την ευγένεια. Χωρίς αυτές τις αρετές, η βία θα κυριαρχήσει στην ζωή και όλα θα χαθούν. Το αεροπλάνο και το ραδιόφωνο μας έφεραν πιο κοντά. Η ίδια η φύση αυτών των εφευρέσεων διαλαλεί την καλοσύνη των ανθρώπων. Διαλαλεί την παγκόσμια αδελφοσύνη, την ενότητα όλων μας.

Ακόμα κι αυτή τη στιγμή, η φωνή μου φτάνει στα αυτιά εκατομμυρίων ανθρώπων, απελπισμένων γυναικών, παιδιών, που είναι θύματα ενός συστήματος που ξέρει μόνο να βασανίζει και να φυλακίζει αθώους ανθρώπους. Σε αυτούς που με ακούνε, λέω: Μην απελπίζεστε. Η τωρινή μας δυστυχία δεν είναι παρά το πέρασμα στης πλεονεξίας και της σκληρότητας εκείνων που φοβούνται την πρόοδο του ανθρώπου.

Το μίσος των ανθρώπων θα περάσει και οι δικτάτορες πεθαίνουν! Και η δύναμη που αφαίρεσαν από τον λαό θα επιστέψει σε αυτόν ξανά. Όσο οι άνθρωποι πεθαίνουν, η ελευθερία δεν θα αφανιστεί ποτέ!

Στρατιώτες! Μην υπακούτε στους αγροίκους, που σας περιφρονούν και σας σκλαβώνουν, που σας δυναστεύουν τις ζωές. Ανθρώπους που σας λένε τι να κάνετε, τι να σκεφτείτε και τι να νοιώσετε! Που σας μεταμορφώνουν σε κοπάδι, σε κρέας για τα κανόνια. Μην υποχωρείτε μπροστά σε αυτά τα εκφυλισμένα όντα, στους εγκέφαλους και τις καρδιές των μηχανών! Δεν είστε ούτε μηχανές, ούτε κοπάδι, είστε άνθρωποι! Φέρετε την αγάπη της ανθρωπότητας μέσα στις καρδιές σας, δεν μισείτε! Μόνο όσοι στερήθηκαν την αγάπη μισούν! Οι στερημένοι και οι αφύσικοι!

Στρατιώτες! Μην αγωνίζεστε για την σκλαβιά, αγωνιστείτε για την ελευθερία! Ο άγιος Λουκάς στο 17ο κεφάλαιο γράφει: «το βασίλειο του Θεού είναι μέσα στον άνθρωπο». Όχι σε έναν άνθρωπο, όχι σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά σε όλους τους ανθρώπους! Σε εσάς! Εσείς είστε ο λαός που έχει την δύναμη, να δημιουργεί τις μηχανές, να δημιουργεί την ευτυχία! Εσείς ο λαός, έχετε την δύναμη να δημιουργήσετε την ευτυχία, να εμπνεύσετε μια όμορφη και ελεύθερη ζωή, να κάνετε αυτή τη ζωή μια υπέροχη περιπέτεια!

Στο όνομα της δημοκρατίας, ας χρησιμοποιήσουμε αυτή τη δύναμη, ας ενωθούμε! Ας αγωνιστούμε  για ένα καινούργιο κόσμο, με ευκαιρίες και δουλειά για όλους, μέλλον για τους νέους, ασφάλεια για τους ηλικιωμένους.

Με αυτές τις υποσχέσεις, οι αγροίκοι πήραν την εξουσία. Αλλά είπαν ψέματα! Δεν κράτησαν τον λόγο τους! Ποτέ δεν θα το κάνουν! Οι δικτάτορες ελευθερώνουν τον εαυτό τους, αλλά υποδουλώνουν τον λαό. Ο αγώνας μας είναι να κάνουμε πράξη αυτές τις υποσχέσεις! Να ελευθερώσουμε το λαό, να σπάσουμε τους εθνικούς φραγμούς, να καταργήσουμε την πλεονεξία, το μίσος και την μισαλλοδοξία.

Ας αγωνιστούμε για ένα κόσμο δικαίου, όπου η επιστήμη και η πρόοδος  θα φέρουν ευτυχία σε όλους! Στρατιώτες! Στο όνομα της δημοκρατίας, ας ενωθούμε!

Χάννα, με ακούς; Όπου κι αν είσαι σήκωσε τα μάτια, Χάννα. Τα σύννεφα διαλύονται, ο ήλιος διαπερνά! Βγαίνουμε από το σκοτάδι μέσα στο φως! Μπαίνουμε σε έναν νέο κόσμο, έναν καλύτερο κόσμο, όπου οι άνθρωποι θα ανυψωθούν πάνω από το μίσος, την πλεονεξία και την αγριότητά τους. Σήκωσε τα μάτια σου, Χάννα! Η ψυχή του ανθρώπου έχει φτερά και μαθαίνει επιτέλους να ανυψώνεται! Πετάει προς το ουράνιο τόξο, προς την ελπίδα, προς το μέλλον. Το λαμπρό, το ένδοξο μέλλον, που ανήκει σε εσένα, σε εμένα, σε όλους μας!

Σήκωσε τα μάτια, Χάννα! Κοίτα ψηλά!»